10 قانون اساسی هر خانواده در فرزندپروری نوجوان
حاکم کردن اصولی معین و تعریف شده در محیط خانواده یک ضرورت تربیتی بسیار مهم و تعیین کننده است.یک خانواه بدون اصول، خانه ای سست و متزلزل است که هیچ معیار و ملاکی برای سنجش رفتار اعضای خانواده وجود ندارد. باید ها و نباید ها مشخص نیست و احکام تربیتی تنها بر اساس سلیقه پدر و مادر و مبتنی بر موقعیت ها و احساسات لحظه ایست. فرزندان در چنین خانواده ای به درستی نمی دانند چه رفتاری درست و مقبول است و چه رفتاری اشتباه و نامطلوب و به همین دلیل نوجوانان در چنین شرایطی خطاهای زیادی مرتکب می شوند و زمینه ایجاد تنش و اختلاف بین والدین و فرزندان بیشتر می شود.
در چنین شرایطی برای والدین نیز دقیقا مشخص نیست که چه نوع رفتاری باید ممنوع اعلام شود و کدام رفتار مستحق تشویق است. در واقع خانواده بدون اصول، خانواده سردرگم و آشفته است. دقیقا شبیه یک بازی فوتبال که که بدون مقرارت برگزار شود. گرچه داوری وجود دارد، اما او نیز دقیقا نمی داند چه باید بکند. در این خانه هیچ کس نمی داند چه عملی کدام واکنش را به دنبال خواهد داشت تا بتواند رفتارهای خود را مدیریت کند. از این روز بدگمانی و بی اعتمادی و تبعیض، ناخواسته در جای جای خانه به چشم می خورد.
10 قانون اساسی
اصول در حکم اساسنامه نظام خانواده است بنابراین در ابتدا بهتر است به مواردی پیشنهادی که برای هر خانواده ای لازم است بپردازیم:
- توهین تهمت و هتاکی را در خانه ممنوع کنید: از همان آغاز و از کودکی فرزندتان این اصل را حاکم کنید. اگر فرزندتان برادر یا خواهرش را به چیزی متهم کرد، از او بخواهید که اثباتش کند و اگر نتوانست، رهایش نکنید. فرزندتان باید منطقی و استدلالی صحبت کردن را بیاموزد و یاد بگیرد نباید حرفی نادرست را بر زبان بیاورد. بنابراین استفاده از کلمات زشت و ناپسند را در خانواده و حتی در بیرون از خانواده، ممنوع کنید و به این موضوع اشاره کنید که هیچ کس حق حرمت شکنی و بی مهری به یکدیگر را ندارد.
- انتقاد آزاد است اما پرخاشگری؛ نه: توجه داشته باشید که نوجوان ممکن است نارضایتی و یا انتقادی از از وضع پیش آمده داشته باشد، ولی بیان اعتراض خود با بی احترامی و فریاد و عصبانیت، ممنوع است. از همان کودکی به فرزندتان بیاموزید که هیچ کس تحت هیچ شرایطی نمی تواند ادب را کنار بگذارد. در واقع ادب کمترین انتظاری است که اعضای خانواده از یکدیگر دارند. به نوجوانتان بفهمانید که انتقاد کردن هیچ اشکالی ندارد و حتی او می تواند به شیوه زندگی شما و شاید طرز فکر شما انتقاد کند، اما تحقیر و بی احترامی جایی در خانواده ندارد.
متقابلا نشان دهید که به اندیشه و افکار فرزندتان حتی اگر مطابق میلتان نباشد هم، احترام می گذارید، با او گفتگو می کنید و به او اجازه صحبت می دهید و نظرش را می شنوید و در مقابلش، فرزندتان بایستی یاد بگیرد که بتواند نظرات خود را با حفظ احترام بصورت منطقی و با آرامش با شما در میان بگذارد.
- دست کم یک وعده غذا را باید با هم باشید: وقتی بساط غذا دایر است هیچ یک از اعضای خانواده نمی تواند به بهانه بی اشتهایی یا بی حوصله گی یا مشغله داشتن، از جمع دور باشد. تحقیقات نشان داده است که حضور تمام اعضای خانواده بر سر میز غذا، به میزان قابل توجهی از شدت افسردگی کودکان می کاهد. وقتی بر سر سفره غذا هستید، با فرزندتان سخن بگویید، از او در مورد چیزهایی که امروز یاد گرفته است بپرسید، و سعی کنید علاقه خودتان را به او نشان دهید.
- اقامت شبانه در خارج از خانه ممنوع است: بر اساس این قانون نوجوان می تواند ساعاتی از شبانه روز را بیرون از خانه باشد، اما به هر حال موظف است، شب را به خانه بازگردد حتی اگر قرار باشد شب را در محیط های مذهبی سپری کند، نباید این قانون شکسته شود. با وجود اینکه در مجماع مذهبی نگرانی چندانی نسبت به فرزندمان نداریم ولی در آینده می تواند زمینه شکستن این قانون در موارد دیگر به وجود آید.
- زورگویی ممنوع است: کسی در محیط خانه حق ندارد به کس دیگری زورگویی کند و حق کسی دیگر را ضایع کند. تجربه نشان داهد است که وقتی کودکی به سن بلوغ می رسد و رشد جسمانی و جنسی اش آشکار می شود(به ویژه در پسران) در یک الگوبرداری نادرست از بزرگسالان و برخی فیلم های سینمایی، تمایل به حکمرانی و تسلط بر دیگر اعضا خانواده شدت می گیرد. بنابرای برای پیشگیری از چنین روندی، بایستی این قانون بشدت با زورگویی، دستور دادن، به کار گرفتن و گماشته کردن دیگر اعضای خانواده برای انجام کارها، مقابله کند تا جو عاطفی و صمیمانه خانواده به فضایی خشن و سرد تبدیل نشود.
ملایمت، مهروزی و دوستی در نظام خانواده یک اصل غیر قابل بازگشت است. وقتی پدر شاهد خشونت، پرخاشگریی و بی مهری در رابطه بین اعضا خانواه است، بی گمان باید به شیوه ای موثر دخالت کند و مناسبات موجود را اصلاح کند.
- صرف هزینه های سنگین بدون اطلاع والدین ممنوع است: نوجون نباید بدون اطلاع والدین به خرید و فروش و یا تعویض وسایل متعلق به خانه، حتی اگر آن چیز متعلق به خودِ نوجوان باشد و در حوزه مالکیت او باشد. مثلا او بدون اجازه شما نمی تواند دوربین عکاسی اش را بفروشد، یا فلان دستگاهش را تعویض کند.یا برای اتاقش وسیله صوتی و تصویری خریداری کند. حتی اگر این خرید ها را با پول تو جیبی و پس انداز خودش انجام داده باشد. هر خرید و فروش و ورود و خروج کالا در منزل باید با هماهنگی اطلاع و صلاحدید والدین صورت بگیرد. این را به عنوان یک اصل غیر قابل انعطاف اعمال کنید.
- قفل کردن درب اتاق ممنوع است: بسیار دیده می شود که نوجوان به اتاقش می رود، در را می بندد و قفل می کند و ارتباط خود با فضای خانه را قطع می کند. پدر و مادر نیز در چنین وضعیتی هیچ کنترلی و نظارتی روی رفتار و اعمال او ندارند. بنابراین به عنوان یک اصل پیشگیرانه توصیه می کنیم هرگز اجازه ندهید هیچ کسی درِ اتاق خود را قفل کند و غیر قابل دسترس باشد. محیط خانه هتل نیست که هر کس درِ اتاق خود را قفل کند. گرچه اتاقِ نوجوان حریم شخصی اوست، اما قطع ارتباط فیزیکی با اعضای خانواده پذیرفتنی نیست. البته لازمه جا انداختن چنین اصلی این است که به حریم شخصی نوجوان احترام بگذاریم و امنیتش را بر هم نزنیم و زندگی خصوصی اش را که بسیار از آن مراقبت می کند را به مخاطره نیاندازیم. لذا هرگز سرزده وارد اتاق نشوید. در بزنید و اجازه بخواهید و بعد وارد شوید.
- برای استفاده از برخی وسایل سن خاصی در نظر بگیرید: در خانواده های زیادی این مسئله وجود دارد و متاسفانه فضای خانه را متشنج می کند. داشتن موبایل، رانندگی بدون گواهینامه و مواردی از این قبیل برای خانواده ها معضل شده است. یک بار با جدیت به عنوان یکی از اصول خانواده او را متقاعد سازید که پیش از سن خاصی حق استفاده از برخی امکانات را ندارد.
- هر کس در خانه مسئولیتی دارد: انجام وظایف و مسئولیت ها و انجام کار گروهی را در منزل به شکل یک اصل دربیاورید. تمام اعضای خانواده باید بدانند محیط خانواده فضای همدلی و همکاریست و هیچ کس نبایست وظایف دیگری را بر دوش بکشد. از کارهای ساده مثل نظافت و مراقبت و نگهداری تا تصمیم های مهم و رفتارهای اساسی با مشارکت و همکاری اعضا خانواده باید پیش برود.
- هر کسی را نمی توان به خانه آورد: به نوجوانتان تذکر دهید و هوشیارشان کنید که تنها دوست یا دوستانی را می تواند به خانه بیاورد که والدین قبلا در مورد او شناخت و آگاهی پیدا کرده باشند.
اصول در خانواده می تواند فراتر از موارد بالا باشد. در اینجا صرفا مواردی را اشاره کردیم که اجماعی بر سر آنها وجود دارد و می تواند شاکله خانواده را حفظ کند. اما شما بینادها و نظام های ارزشی و باورهای مورد احترام خودتان را مبنا قرار دهید. مهم این است که بتوانید یک بافت عقیدتی و یک نظام ارزشی را به طور شفاف و روشن در فضای خانواده حاکم کنید.
خانواده های اصولی
راز موفقیت خانواه های اصولی، این است که این قوانین رو به درستی به اعضای خانواه فهمانده است و در اجرای آن صحیح عمل کرده اند. در این خانواده انتظارات در قالب باید ها و نباید ها به وضوح تعریف شده است و ضمنا پدر و مادر نیز اولین کسانی هستند که اصول را در خانواده عمل می کنند و سپس از فرزندانشان می خواهند که قواعد خانه را بپذیرند.
پیاده کردن اصول در خانواده یعنی ترسیم چارچوب های رفتاری و مشخص کردن خطوط قرمز است به گونه ای که همه بدانند هر گونه فعالیت و رفتار و گفتار و پندار در محدوده درونی این چارچوب آزاد است. اما رفتارهای خارج از آن نامقبول و مستحق سرزنش و تنبیه است. اگرچه تعیین این اصول بر عهده پدر و مادر است، اما باید منطق و آگاهی در تدوین قوانین استفاده کنیم تا فرزندان به دلیل وجود و اجرا این قوانین پی ببرند و ضمنا بایستی مشارکت فرزندان را نیز در این قانون گذاری لحاظ کنیم و از رای و نظر فرزندان نیز باید استفاده شود تا احساس اجبار و تحکم نسبت به قوانین نداشته باشند و هم به دلیل اینکه به شخصیتشان احترام گذاشته ایم، آنها را مقید به اجرای قوانین کرده ایم.
برای اجرا قوانین اینگونه اقدام کنید
برای اجرای قوانین یک مثال واضح را برای فرزندانتان مطرح کنید تا نسبت به اجرا قوانین واکنش شدیدی نشان ندهند و آمادگی ذهنی لازم برای تنبیه و یا توبیخ داشته باشند.
مثال بازی فوتبال، معمولا مثال قابل پذیرشی است. در بازی فوتبال 22 بازیکن در میدانی که با خطوط سفید به شکل مستطیل محدود شده است، حضور دارند. این بازیکنان از آزاد نسبی برخوردارند و در داخل مستطیل سبز می توانند هرگونه بازی با توپ، جلو بردن و ضربه زدن، دویدن، پریدن و چالش بر سر تصاحب توپ و سایر مواردی که با قوانین بازی و سلامت دیگران منافاتی نداشته باشد، بازی کنند ولی اگر کسی بخواهد در فعالیت ها و یا مانور خود آن اصول را رعایت نکند، توسط داور که به طور کامل بر بازی اشراف دارد، مورد تذکر واقع می شود و در صورت لزوم، بازی او متوقف می شود. اگر کسی بر بازی غیر اصولی اصرار کند، حتی ممکن است از جریان بازی اخراج شود.
در واقع یک بازیکن می تواند با رعایت اصول و قواعد بازی، هر کاری را که خواست انجام دهد ولی نمی تواند قوانین و اصولی که برای بازی مشخص شده است را نادیده بگیرد و یا دیگران را بفریبد. نکته ای که بسیار مهم است، آگاهی از قوانین است. ما موظف هستیم از ابتدا قواعد خانواده را برای فرزندانمان دیکته کنیم و با تکرار آن در فرصت های متختلف به اهمیت رعایت آنها پافشاری کنیم. اصول و قواعد خانواده یک شبه خلق نمی شود. آنها در طول زمان و به تدریج جا می افتند.
سخن آخر
کاری به فرزندان خود در محیط خانه نداشته باشید. آنها نوجوان هستند و خود نمایی و ابراز وجود را بسیار می پسندند. بگذارید در داخل منزل آزاد باشند و به تخلیه انرژی بی پایان خود بپردازند. حرف بزنند، پرگویی کنند، ایراد بگیرند، انتقاد کنند، اظهار نظر کنند، قهر کنند، مجادله کنند. همه این وارد حق طبیعی نوجوان است. ما خیلی خوب می دانیم که اگر یک راه را به نوجوان نشان دهیم و بگوییم که این راه توست، نباید انتظار داشته باشیم او وارد آن راه شود. نوجوان گزینه می خواهد. باید راه ها را نشانش داد و سپس با اطلاع رسانی دقیق، او را برای انتخاب صحیح آماده کنیم.
تعلیم و تربیت جدای از زندگی نیست. اینگونه نیست که کودکمان را از پروسه زندگی جدا کنیم و بعد به تربیت او بپردازیم. تربیت عین زندگیست. آنها زندگی می کنند در متن زندگی تربیت می شوند، اما تمام اعمال و رفتار و حرکات و گفتار و پندار و سبک زندگیشان تا زمانی مقبول است که مغایر با اصول تعریف شده، نباشد.
ما نمی خواهیم نوجوانمان را به بند بکشیم و از سوی دیگر نیز آنها را بی بند و بار نمی خواهیم. اگر اعتدال چاره ساز است، محورِ این اعتدال، همان اصول و قواعد است. نوجوانی که قواعد بازی زندگی را بداند در همه حال یک گام از تقدیر و سرنوشت خود جلو خواهد بود.
